ابن شهرآشوب ساروی صاحب کتاب «مثالب النواصب» منادی وحدت حقیقی و تقریب پایدار مذاهب اسلامی است.
مازندران یکی از مناطق عالم‌خیز ایران است که با طلوع دین مبین اسلام و دانش بیکران اهل بیت(ع) خواستگاه و پایگاه رشد و ظهور دانشمندان شهیر ایران زمین و جهان شده است.
دانشمندانی که با گذشت سال‌ها از حیات سراسر هدایت آنها هنوز هم غریب و ناشناس مانده‌اند.
ابوجعفر، محمد بن علی بن شهرآشوب بن ابونصر بن ابوالجیش مازندرانی ملقب به رشیدالّدین و عزالدّین و مشهور به ابن شهر آشوب ساروی مفسر، محدث، ادیب و فقیه بزرگ شیعه در سده چهارم و پنجم هجری قمری است که آثاری برجسته و حیرت انگیز در علوم دینی دارد.
هرچند در سال‌های اخیر به همت علمای بلاد مازندران کنگره‌ای بنام این دانشمند مازندرانی تاسیس و برگزار می‌شود اما به نظر می‌رسد هنوز ابعاد بسیار زیادی از افکار و آثار این فقیه عالم ناشناخته مانده است.
هر چند این عالم اسلامی در شب جمعه 22 شعبان 588 ه.ق در حلب درگذشت و در جبل الجوشن در نزدیکی محلی مشهور به مشهد الحسین (ع) به خاک سپرده شد اما کنگره ابن شهر آشوب مازندرانی آبان‌ماه امسال در ساری برگزار می‌شود و به همین دلیل و با هدف توجه بیشتر به این رویداد علمی به سراغ یکی از پژوهشگران فرهنگ و تمدن اسلامی رفتیم.
وی ارائه دهنده مقاله علمی و پژوهشی با عنوان «جایگاه مثالب النواصد در هندسه تقریب اسلامی» به کنگره ابن شهر آشوب در سال جاری است که در این مقاله حرف‌های جدیدی دارد.
هدف از برگزاری کنگره بین المللی علامه ابن شهرآشوب جمع‌آوری آثار علمی در زمینه شخصیت شناسی، کتاب شناسی و روابط بین مذهبی این عالم شیعی است.
غلامرضا رمضانی‌پور عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور مازندران به عنوان مثالب پژوه و مطاعن نویس مازنی اظهار داشت: نخستین بار در قالب مقاله‌ای که نگاه وحدتی و تقریبی داشته است سعی کردم زوایای جدیدی را از سیر افکار ابن شهر آشوب را ارائه کنم.
عضو گروه فرهنگ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه پیام نور مازندران افزود: در تحقیقات و پژوهش‌هایی که با استفاده از نسخه تصویری کتاب مثالب النواصب در مدرسه سهسالار تهران همچنین نسخه تصویری کتابخانه ناصریه شهر لکنو هندوستان داشتم به نتایجی دست یافتم که مبین نقش وحدت‌گری این کتاب و خالق آن بود.
*ابن شهرآشوب منادی وحدت حقیقی و تقریب مذاهب اسلامی
عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور مازندران ادامه داد: ابن شهرآشوب از عالمان شجاع و بصیری بوده، که علی‌رغم حاکمیت مطلق مکتب ارتجاعی و جاهلی سقیفه در جهان اسلام، به روشنگری دینی پرداخته و جریانات، اعتقادات، فرق، مذاهب، ائمه و حاکمیت انحرافی برآمده از مکتب سقیفه را در مثالب النواصب تبیین کرده و امکان انتخاب اسلام ناب محمدی را برای مسلمانان حقیقت جو و آزاداندیش فراهم آورده است.
وی افزود: این معرفت و شناخت با ایجاد بصیرت دینی زمینه وحدت حقیقی و تقریب پایدار امت اسلامی را میسر می‌کند و همچنین این شیوه از نگارش کتب سبب ایجاد مکتبی بنام مثالب و مطاعن نویسی را در تمدن اسلامی شده است.
رمضانی‌پور اظهار داشت: دیدگاه ابن شهرآشوب به حدی منصفانه، فاخر، مودبانه و از چنان بن مایه علمی و سندی متقن برخوردار است که حتی تحسین علماء حقیقت جو و آزاد اندیش اهل سنت را به همراه داشته است.
وی گفت: مثالب النواصب یک دوره دایرة المعارف فرق و نحل اسلامی و معرفی کتب تالیفی در این زمینه است که با شفاف‌سازی و روشنگری کار همه محققان جهان اسلام را در موضوع غصب منصب الاهیّه امامت و خلافت یکسره کرده و فصل الخطابی در این عرصه پژوهشی محسوب می‌شود.
*ابن شهرآشوب از دیدگاه علمای اهل سنت
رمضانی‌پور بیان داشت: ابن شهرآشوب آن چنان محل اجماع علماء اهل سنت بود که هم اساتید و هم شاگردان بنامی همچون ابوعبدالله محمد بن احمد نطنزى، مولف کتاب «الخصائص العلویه على سائر البرایه»، جارالله زمخشرى معتزلى (متوفى 538 ق)، (ابن شهرآشوب در نزد او کتاب «تفسیر کشاف»، «ربیع الابرار» و «الفایق فى غریب الحدیث» را خوانده و از این استاد اجازه نقل روایات آن کتابها را نیز گرفته است) و همچنین خطیب خوارزمى عالم شهیرحنفی مذهب و مولف کتبی چون المناقب و مقتل الحسین در بین علماء اهل سنت داشت.
*رجال پژوهان سنی و ابن شهر آشوب
مدیر پژوهشکده احیای مورایث اهل بیت (ع) ادامه داد: در عظمت علمی و نگاه اصولی و دانش بنیان ابن شهرآشوب به مساله حیاتی تقریب و احترام او نزد قاطبه علماء اهل سنت همین بس که علما و رجال پژوهان سنی مانند ابن حجر عسقلانی، فیروز آبادی، جلال الدین سیوطی و صلاح الدین صفدی از وی چنین یاد می‌کنند: «رشید الدین محمد بن علی بن شهرآشوب مازندرانی از رؤسای طایفه شیعه است.
این استاد و پژوهشگر تمدن اسلامی در این مورد ادامه داد: ابن شهر آشوب حافظ قرآن بود و هشتاد سال زندگی کرد، در اصول شیعه به منتهای درجه مهارت رسید به طوری که از شهرها طالبین علوم به سویش می‌شتافتد وی در علوم قرآن و عربیت و نحو و وعظ، در عصر خلافت «المقتفی بالله» عباسی بر همه کس مقدم بود، المقتفی به دیده اعجاب به وی می‌نگریست و او را خلعت پوشانید مردی نورانی و خوش رو بود گفتارش راست و بیانش ملیح، علمش بسیار، تواضع و عبادت و تهجدش در پیشگاه خداوند زیاد و همه اوقات با وضو بود.
* منابع اهل سنت در مثالب النواصب
مدرس و مشاور علمی و پژوهشی حوزه‌های علمیه افزود: ابن شهرآشوب بیش از همه علماء سنی عصر خویش بر منابع کلامی، تاریخی و فقهی اهل سنت تسلط تام داشته و مطالب متنوعی که از صدها کتب اهل سنت در مثالب آورده گواه نگاه تقریبی او در تالیف مثالب النواصب است.
رمضانی‌پور ادامه داد: کتب محاسن الجوابات از قاضی ابوالحسن الجرجانی، صفوه التاریخ از الصفوانی، الجامع فی الخاتم از بیهقی، کتاب التختم از محمد بن یحیی المحتسب، دارئة الحد عمن یتعاطی الغلمان از جاحظ، الامتزاج از ابوحیان توحیدی، شواهد التنزیل از حسکانی حنفی، کتاب ابی عبدالله محمدبن علی السراج، کتاب الاعتماد از الملک الصالح، تاریخ، القاضی ابی بکر احمد بن کامل، التعریض، ابو بکر المرزبانی، التفسیر، ابو الجیش بلخی، تاج التراجم، ابو المعالی شاهفور، تفسیر بلخی معتزلی، فرق الفرق ابی منصوربغدادی و مقالات ابی الحسین الرفاءالرازی نمونه کتبی است که ابن شهر آشوب مطالبی از آنها را در کتب خود آورده است.
*تاریخ نگاری و علم کلام نخستین محمل مثالب نگاری
رمضانی‌پور در تعریف علم مثالب نویسی ابراز داشت: مثالب نویسی نوعی از تاریخ نگاری است که به روشنگری و نکوهش مجموعه رویدادها، حالات، افکار و اعمال، اقوال، انساب پلید و شیوه‌های سوء مدیریتی غاصبین منصب خلافت الاهیه و والیان منصوبی آنان و نیز جریان‌های فکری انحرافی و فرق ضالّه ابداعی برآمده از جریان برانداز سقیفه که ضد اصول نورانی قرآن و خلاف فطرت و عقلانیت بوده، اشاره دارد.
این متخصص فرهنگ اسلامی و مثالب نویس افزود: کتاب مثالب النواصب علامه ابن شهر آشوب که سالیان گذشته مورد واکاوی اینجانب قرار گرفته بر اساس نُسخ موجود در کتابخانه ناصری در شهر «لکنهو» هندوستان و کتابخانه مدرسه سپهسالار تهران بوده است.
وی با اشاره به تالیف رساله «سیر مثالب نویسی در فرهنگ و اسلامی» در سالیان قبل توسط خودش ادامه داد: این رساله شروع دعوتی بود برای دور جدیدی از مثالب پژوهی از سوی نواندیشان جوان و معرفی نگاهی نو و معاصر به فن مثالب نویسی در علم تاریخ و کلام.
این کارشناس با اشاره به برگزاری چندساله کنگره ابن شهر آشوب ساروی تصریح کرد: تشخیص این نیاز از سوی آیت الله طبرسی به عنوان پرچمدار علمی ولایتمداری و نواندیشی دینی را در دیار علویان طبرستان درک شده و در قالب کنگره بین‌المللی ابن شهرآشوب تئوریزه و بدان پاسخی شایسته داده شده است.
غلامرضا رمضانی‌پور خاطرنشان کرد: مسئولان و اهالی فرهنگ باید در ترسیم مهندسی فرهنگی استان از مبانی نو اندیشی دینی این حکیم و فقیه معاصر که زعامت علمی، معنوی و فرهنگی مازندران را دارند بهره بیشتری ببرند.
*واکاوی جایگاه مثالب النواصب در هندسه تقریب اسلامی
مولف رساله «سیر مثالب نویسی در فرهنگ و تمدن اسلامی» بیان داشت: ورود قرآن کریم به حوزه طرح مثالب و مطاعن نه به جهت طعنه صرف و تخریب است، بلکه موضع افشاگری و روشنگری قرآن نسبت به اعمال شنیع برخی اصحاب پیامبر(ص) به جهت تذکر، تنبّه و عبرت آموزی و نشان دادن خط نفاق برای سایر اصحاب و آیندگان امت اسلام است.
این محقق ادامه داد: قرآن کتاب تربیتی مسلمانان است و لذا هم بشیر است و هم نذیر پس مطاعن و مثالب نویسی اسلامی نوعی از شیوه و کتب تربیتی محسوب شده که با تحذیر و تنبیه، چالش‌های خطیر فرا روی مسیر صعب العبور تحقق امت واحده توحیدی را گوش‌زد می‌کند.
نخستین پژوهشگر دانشگاهی کتاب مثالب النواصب علامه ابن شهرآشوب افزود: مثالب نگاری اسلامی نوعی هجو و هزل ادبی نیست بلکه سرگذشت تراژیک و غم جانکاه امتی است که بخاطر عمل نکردن به اوامر الهی مبنی بر﴿وَاعتَصِمُوا بِحَبلِ اللهِ جَمیعاً وُ لا تَفَرَّقُوا﴾ یعنی عدم وحدت حول محور حبل متین الهی، ولایت، به مدت 14 قرن به صدها فرقه منشق و متفرق و دچار هزاران نزاع، فتنه انگیزی و عقب افتادگی شده‌اند.
رمضانی‌پور ادامه داد: در واقع مثالب نگاری نوعی دعوت به بیداری اسلامی برای امت از او چهره تاریک، زبان تلخ و گزنده، اما حقیقتی از سرنوشت امت واحده محمد(ص) است.
مثالب و مطاعن نویسی واکاوی ریشه‌ای غم‌نامه و مصیبت نامه شوم تفرقه دیروز امت واحده اسلامی است و هشدار بیدارباش برای ساختن سرنوشت سعادتمند امروز امت اسلام در ذیل وحدت حول محور ولایت می باشد.
این استاد دانشگاه گفت: مثالب نویس مخالف آتش افروزی، نزاع های جاهلانه شبه مذهبی، دعواهای پوسیده فرقه‌ای، گشودن بیهوده زخم‌های جاهلانه و کهن نحله‌ای است و افق حرکت مثالب نویس ایجاد تقریب پایدار و وحدتی عمیق مبتنی بر روشن بودن نقشه راه است به گونه‌ای که امپریالیسم رسانه‌ای وابسته به نظام سلطه در طول تاریخ نتواند در فضای تاریک و مبهم تاریخی، هندسه شیطانی «تفرقه بینداز و حکومت کن» خویش را به راحتی ترسیم کند./فارس
